دانشجوی خوب زمینشناسی علاوه بر تسلط کافی بر درسهایی مثل فیزیک، شیمی و ریاضی باید از قدرت تجسم مناسبی برخوردار باشد. مهمترین ویژگی برای موفقیت در این رشته داشتن روحیهای پرجنب و جوش، علاقه به زندگی در محیطهای طبیعی مانند کوهها و بیابانها است، زیرا زمینشناس نه تنها در دوران دانشجویی بلکه در زمینههای شغلی نیز با چنین محیطهایی روبروست. علاوه بر این داشتن توانایی جسمانی مناسب نیز لازم است.....
وقوع زمینلرزهای هولناک و اسرارآمیز با نیرویی عظیم و ویرانگر، فوران تودههای مذاب سنگ از دهانه کوهی آتشفشانی، چشمانداز با شکوه درهای عمیق در پای کوهی سر به فلک کشیده، گستردگی و تنوع سنگهای موجود در طبیعت، لایههای موازی سنگی و خاکی در دیواره یک تپه یا کوه و دهها موضوع دیگر، از موضوعات مورد توجه زمینشناس است. زمینشناس بسیاری از پرسشهای هیجانانگیز و جذاب پیرامون ما را به بحث و بررسی میگذارد.
این که زمین در اولین روزهای عمر خود (۴۵۰۰ میلیون سال قبل) چگونه بوده است؟ چرا اقیانوس اطلس به تدریج وسیعتر و اقیانوس آرام کوچکتر میشود؟ در کجا به جستجوی آب بپردازیم؟ تفاوت سنگها ناشی از چیست و پرسشهای متعدد دیگر که پاسخ آن را در علم زمینشناسی میتوان یافت. زیرا در زمین شناسی، منشأ زمین، تاریخ و ساختمان زمین، مواد متشکله آن، منابع طبیعی موجود در آن و تغییر و تحولاتی که در طول زمان پدید آمدهاند، مورد بررسی قرار میگیرد. در واقع از اعماق اقیانوسها تا نوک بزرگترین قلهها و حتی ماورای این دو، مورد مطالعه قرار گرفته و اطلاعات حاصل از آنها به صورت نقشه و گزارش ثبت میشود.کشور ایران با در اختیار داشتن منابع معدنی بسیار غنی اعم از مواد سوختی و ذخایر فلزی و غیرفلزی گرانبها، و قرار گرفتن بر روی منطقهای فعال از نظر زمینشناسی که باعث وقوع زلزلهها، تغییر ساختار زمین، پدیده کوهزایی، تغییر پهنای دریاها و خلیج مجاور میشود و دهها مطلب شگفتانگیز و در خور دقت و مطالعه دیگر، نیاز وافر به پژوهشگران و متخصصان زمینشناسی دارد که در این زمینه ها به مطالعه و کاوش پرداخته و اطلاعات لازم را برای بهرهبرداری صحیح در اختیار مسؤولان ذیربط قرار دهند.
رشته زمین شناسی به فارغ التحصیلان خود همین زمین را می شناساند . زمینی که نسبت به سایر کرات آسمانی هیچ هم به حساب نمی آید ، راز و رمز هایی دارد که باید برای شناخت آن واحدهای دانشگاهی را یکی پس از دیگری پشت سر گذاشت.
به لحاظ فراوانی منابع طبیعی در کشور و وجود ذخائر با ارزش در اعماق زمین ، دانش زمین شناسی از نظر علمی و اقتصادی دارای ارزش های ویژه ای است و نقش موثری را در زمینه شناخت منابع معدنی ، اکتشاف ، بهره برداری از آنها و به طور اخص منابع نفتی دارد.
این رشته ارتباط بسیار نزدیکی با علوم زیستی و
شیمی داشته و استفاده از نقشه های ماهواره ای ، سیستم های اطلاعات
جغرافیایی و نقشه برداری در آن واجد اهمیت زیادی می باشد.
بسیاری
از علوم از جمله آب ، خاک و هواشناسی و جغرافیا در ارتباط تنگاتنگ با علوم
زمین هستند. تحصیل در این رشته شرایط جسمانی مناسب را می طلبد چون داوطلب
باید قادر باشد واحدهایی را که عمدتا در صحرا و بیابان انجام می شود را با
موفقیت طی کند .
امکان ادامه تحصیل تا سطوح عالی دکترای تخصصی در گرایش های مختلف این رشته در کشور وجود دارد.
برخی از این دروس شامل موارد زیر است:
* زمین شناسی فیزیکی که به بررسی خصوصیات کلی زمین می پردازد.
* زمین شناسی تاریخی که به مطالعه تاریخچه پیدایش کره زمین می پردازد.
* بلورشناسی هندسی و بلورشناسی نوری که شناخت ویژگیهای هندسی و مشخصات نوری بلورها را مورد توجه قرار می دهد.
* کانی شناسی که به بررسی کانیها یعنی اجزای تشکیل دهنده سنگها می پردازد.
* سنگ شناسی رسوبی و آذری و دگرگونی که در مورد تشکیل انواع سنگها بحث می کند.
* زمین شناسی ایران که به بررسی ویژگیهای زمین ایران می پردازد.
* زمین شناسی نفت که به بررسی در نحوه ایجاد نفت به بحث می پردازد.
تواناییهای لازم
دانشجوی خوب زمینشناسی علاوه بر تسلط کافی بر درسهایی مثل فیزیک، شیمی و ریاضی باید از قدرت تجسم مناسبی برخوردار باشد. مهمترین ویژگی برای موفقیت در این رشته داشتن روحیهای پرجنب و جوش، علاقه به زندگی در محیطهای طبیعی مانند کوهها و بیابانها است، زیرا زمینشناس نه تنها در دوران دانشجویی بلکه در زمینههای شغلی نیز با چنین محیطهایی روبروست. علاوه بر این داشتن توانایی جسمانی مناسب نیز لازم است.
گرایش های رشته زمین شناسی
زمین شناسی مهندسی (Engineering Geology)
زمین
شناسی مهندسی ضمن بررسی تاثیر «محیط زمین شناسی» بر سازههای مهندسی یا
زمین شناسی مهندسی ، راهحلهای مناسبی جهت کاهش یا برطرف نمودن خطرات
احتمالی ارائه میدهد. باید توجه داشت که محیط زمین شناسی اطراف یک سازه به
دو صورت با آن در ارتباط است. یکی توسط مصالح زمین شناسی ، یعنی سنگ ، خاک
و آب ، دیگری فرآیندها و مخاطرات زمین شناسی مثل سیل ، زمین لرزه ، حرکات
دامنهای و مانند آن. برخی از مولفین زمین شناسی مهندسی را سهوا به جای
«ژئوتکنیک» به کار میبرند. بطور کلی زمین شناسی مهندسی به توسط روشهای
اکتشافی متنوع تاثیر محیط زمین شناسی اطراف را بر سازه مهندسی یا پروژه
عمرانی تعیین می کند. همچنین نقش احداث سازه را در تحریک و تغییر رفتار
زمین مشخص می سازد.
سنگ شناسی رسوبی-رسوب شناسی
سنگهای
رسوبی ، از انباشت ذرات ناشی از خرد شدن انواع سنگهای دیگر بوجود
آمدهاند. این ذرات ، معمولا به کمک نیروی گراویته ، آب ، باد و یا یخ به
محل جدید خود منتقل شده و در آنجا به ترتیبی جدید نهشته میشوند. برای مثال
، امواجی که به ساحل صخرهها برخورد میکنند، ممکن است که از این طریق ،
ذرات ریگ و شن دریا کنار دیگری را در همان نزدیکی فراهم آورند. این
نهشتههای ساحلی اگر سخت میشدند، سنگی رسوبی تشکیل مییافت. یکی از
مهمترین خاصههای سنگهای رسوبی ، لایه بندی رسوبات تشکیل دهنده آنهاست.
مهمترین کاربرد رسوب شناسی در ارتباط با اکتشاف منابع طبیعی از قبیل نفت و
گاز میباشد، در گذشته بیشتر کمپانیهای نفتی برای کشف مخازن در جستجوی
تاقدیسها بودند، اما با پیشرفت زمان به این نتیجه رسیدند که علاوه بر
نفتگیرهای ساختمانی ، نفتگیرهای چینه شناسی نیز از اهمیت خاصی برخوردار
است.
زمین شناسی اقتصادی
زمین شناسی اقتصادی
شاخهای از علم زمین شناسی است که پیرامون شرایط تشکیل مواد معدنی ،
مورفولوژی و ریخت شناسی آنها ، بافت و ساخت آنها ، عوامل کنترل کننده
پراکندگی مواد معدنی ، توجیه فنی و اقتصادی آنها و بلاخره تقسیم بندی
ژنتیکی مواد معدنی بحث میکند. در رسیدن به اهداف فوق ، روشهای مختلف تجزیه
مواد معدنی ، روشهای ژئوفیزیکی و ژئوشیمیایی و فرآوری مواد انجام میگیرد.
همچنین در انجام پروژههای مختلف اکتشافی باید به مسائل زیست محیطی نیز
دقت لازم را مبذول داشت.
زمین شناسی ساختمانی (Structural Geology)
هر
کسی که با زمین شناسی سر و کار داشته باشد، تشخیص میدهد که پوسته زمین در
طی تاریخ زمین شناسی یک واحد ثابت و غیر متغیری نبوده است بلکه به کرات در
برابر عوامل داخلی و خارجی در آن تغییر شکل ایجاد شده است. شاهد این مدعی
وجود نواحی عظیم چین خورده یعنی سلسله کوههاست که در آن رسوبات و سنگهای
دیگر فشرده شده و فرم آنها تغییر کرده است.
عامل دیگر رسوبات
دریایی است که اینک در قلل مرتفع کوهها دیده میشود و در برخی موارد هزاران
متر از سطح دریا بالاتر قرار گرفته است و این خود ناپایداری قشر زمین را
نشان میدهد. بطور کلی میتوان گفت که زمین شناسی ساختمانی و تکتونیک ،
درباره ساختهای مختلف سنگهای تشکیل دهنده پوسته زمین، چگونگی تشکیل و
ارتباط آنها با عوامل داخلی زمین بحث میکند.
زمین شناسی نفت Petroleum Geology
زمین
شناسی نفت از زیر شاخه های علم زمین شناسی می باشد که به بررسی عوامل و
شرایط مرتبط با تشکیل ذخایر هیدروکربنی می پردازد و با توجه به نیاز کشور
به شناخت ذخایر جدید نفت و گاز حائز توجه خاص می باشد. چراکه اولین قدم در
راه اکتشاف همان بررسی های زمین شناسی هستند اطلاعات ارائه شده در این بخش
شامل بررسی عوامل و پارامترهای مرتبط در نحوه تشکیل نفت و گاز و سنگ منشاد،
مهاجرت و عوامل دخیل در آن، سنگ مخزن، انواع آن و پارامترهای مرتبط با سنگ
مخزن، سنگ پوشش و در نهایت به بررسی جایگاه نفت و گاز در زمین شناسی ایران
و تشکیل نفت و گاز در مناطق مختلف و عوامل موثر در آن پرداخته شده است.
زمین شناسی زیست محیطی
زمین
شناسی زیست محیطی" از جمله شاخه های جدید زمین شناسی است که به همراه
"زمین شناسی نواحی شهری"، نقش بسیار مهمی در ایمنی انسان و تامین منابع
مورد نیاز او بازی می کند. نقش این دو شاخه آن قدر زیاد است که زمین شناسی
یکی از مهمترین رشته های علوم پایه در قرن بیست و یکم نامیده می شود. در
کشورهای پیشرفته ی جهان، تقریبا هیچ پروژه ای بدون تایید این دو شاخه ی
علوم زمین امکان اجرا ندارد و اجرای هر پروژه ای منوط به دریافت مجوز
مطالعات زمین شناسی زیست محیطی، زمین شناسی مهندسی و زمین شناسی نواحی شهری
است. به همین دلیل و به منظور اشنایی خوانندگان، بخش هایی از مطالب
استاندارد تهیه ی نقشه های زمین شناسی زیست محیطی در ادامه ارائه می شوند.
چینه و فسیل شناسی
اصولا از روابط موجود بین طبقات سنگهای رسوبی بحث میکند.
مطالعات
چینه شناسی از یک طرف مبتنی بر شناخت توالی طبقات رسوبی در زمانهای مختلف
زمین شناسی به منظور پی بردن به تاریخ حوادث زمین و تکامل موجودات بوده ،
از طرف دیگر تغییرات جانبی رخسارهها در مکانهای مختلف را بررسی مینماید
که به وسیله آن با وضع جغرافیایی گذشته زمین در هر زمان آشنا میشویم.
سنگ شناسی یا پترولوژی
پترولوژی یا سنگ شناسی علم مطالعه سنگها است و کم و بیش به ساختارهای زمین نیز می پردازد.
این
علم محدود به مطالعه موادی است که در پوسته وجود دارد و قابل دسترس است
اگرچه که نمونه هایی از شهابسنگها را نیز توسط شبیه سازی در این علم مطالعه
می نماییم. این علم به مطالعه انواع مختلف اتفاقاتی که از ابتدا برای منشا
سنگ افتاده می پردازد و روابط فرایندهای زمین شناسی و تاریخچه آن را مورد
بررسی قرار می دهد. سنگ شناسی همچنین بخش اصلی مطالعات زمین شناسی، عملکرد
آنها و تاریخچه و پیدایش سنگها و نحوه اکتشاف آنها را نشان می دهد. مطالعه
سنگها از دو راه امکان پذیر است یکی از طریق مطالعه پوسته و دیگری از طریق
مطالعه مدارک و شواهد قدیمی.
گرایش آب شناسی (hydrology)
.هیدروژئولوژی
دانشی است که از آب های زیرزمینی بحث می کند و به عنوان شعبه ای از زمین
شناسی ، منشأ ، ترکیب ، خواص ، کیفیت ، گسترش و حرکت آب را در داخل قشرهای
زمین مورد مطالعه قرار می دهد. به عبارتی «هیدرولوژی علم مطالعه آب کره
زمین است و در مورد پیدایش ، چرخش و توزیع آب در طبیعت خصوصیات فیزیکی و
شیمیایی آب ، واکنشهای آب در محیط و ارتباط آن با موجودات زنده بحث میکند
بنابراین ملاحظه میشود که هیدرولوژی در برگیرنده تمامی داستان آب است. »
موقعیت شغلی و بازار کار در ایران
فارغالتحصیلان مقطع کارشناسی رشته زمین شناسی قادرند نقشههای زمین شناسی، معدنی و جغرافیایی را مطالعه نموده و اطلاعات آن را استخراج نمایند و با گروههای اکتشاف معدن، آبیابی و بهره برداری از آبهای زیرزمینی، همکاری داشته یا در کارهای صحرایی و کارگاهی مهندسین ژئوتکنیک و ژئوفیزیک فعالیت داشته باشند و کانونهای خطر همانند مناطق زلزلهخیز، آتشفشانی و ... را مشخص نمایند. با توجه به تواناییهایی که فارغالتحصیلان رشته زمینشناسی دارند، وزارتخانههای صنایع و معادن، نفت، نیرو، راه، جهاد کشاورزی، علوم و آموزش و پرورش ، همچنین شرکتها و مؤسساتی مانند ذوبآهن، سازمان زمین شناسی کشور، شرکتهای مرتبط با فعالیتهای سد سازی، آبیابی، حفر تونل، راهسازی، اکتشافات آب و نفت و معادن، بخشهای مرتبط با تهیه نقشههای زمین شناسی و معدنی، آزمایشگاههای سنگ شناسی و زمین شناسی و در مجموع، کلیه مراکزی که در ارتباط با موضوع زمین فعالیت میکنند، میتوانند زمینههای اشتغال و فعالیت فارغالتحصیلان رشته زمین شناسی باشند.
از نظر روحی، دانشجویان می بایست، متعادل باشند و از نظر جسمی می بایست کامل باشند، چون باید مطالب را در روی زمین یاد بگیرد و مطالعه کنند. رشته زمین شناسی به دلایل نوع گرایشها، مجموعه ای متنوع را برای دانشجویان این رشته، به همراه دارد که مهمترین آنها از این قرار است:
* در مقطع کارشناسی دبیری دبیرستان، در دروس زمین شناسی.
* کارشناس در سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی.
* فعالیتها در آزمایشگاههای مربوط به بخش خصوصی.
* در مقطع کارشناسی ارشد: فعالیت در سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی.
* فعالیت در شرکت ملی نفت.
* فعالیت در مؤسسه ژئوفیزیک و وزارت مسکن.
* فعالیت در مؤسسه زمین شناسی و زلزله.
* فعالیت در وزارت کشاورزی و وزارت راه و ترابری.
همچنین امکان کار در مراکز خرید و فروش جواهر به عنوان کارشناس سنگهای قیمتی برای فارغ التحصیلان این رشته امکان پذیر است.
درسهای رشته زمین شناسی در طول تحصیل
دروس پایه:
ریاضی، فیزیک، شیمی، مبانی کامپیوتر.
دروس اصلی :
زمین
شناسی فیزیکی، زمین شناسی تاریخی، بلور شناسی هندسی، بلور شناسی
نوری، کانی شناسی، رسوب شناسی، سنگ شناسی رسوبی، سنگ شناسی
آذرین، سنگ شناسی دگرگونی،دیرینه شناسی (ماکرو فسیل)، چینه شناسی،
زمین شناسی ساختمانی، زمین ساخت، فنوژئولوژی، ژئوشیمی، ژئوفیزیک،
نقشهبرداری.
دروس تخصصی:
زمین شناسی ایران،
زمینشناسی اقتصادی، زمین شناسی نفت، آبهای زیرزمینی، زمین شناسی
مهندسی، پترولوژی، زمین شناسی صحرایی، متون علمی زمین شناسی.
(بسیاری از درسهای این رشته همراه با آزمایشگاه است).
مقالات مشابه :
تاریخچه کانی و سنگ شناسی
کانی شناسی نوری
کانی شناسی یا مینرالوژی
سنگ های قیمتی و زمین شناسی پزشکی
طلا نماد سلطنت و ستاره شناسی
جواهر و گوهر شناسی
بلور شناسی و سنگ شناسی
گوهرها ، سنگ شناسی و سنگهای قیمتی
آموزش گوهرشناسی ، علم جواهر شناسی
معرفی رشته جواهر شناسی و گوهر
گوهر شناسی و سنگ های قیمتی
علم گوهر شناسی
معدن سنگ قیمتی فرانکلین، کارولینای شمالی
کاربرد گوهرها و کانی ها در زندگی
تاریخچه کانی و سنگ شناسی
کانی شناسی نوری
کاربرد سنگ ها و کانی ها
کانی لازوریت (سنگ لاجورد)
خواص کانی های پلاتین
سنگ های قیمتی و کانی های دگرگونی
ویژگی کانی گوهری
طلا کانی ارزشمند
تاریخچۀ سنگ های قیمتی و کانی ها
کاربرد کانی ها
کانی مادهی طبیعی، غیرآلی، بلوری و جامد است که در ترکیب سنگهای پوستهی زمین یافت میشود. برخی کانیها از یک عنصر خالص و بسیاری از آنها از دو یا چند عنصر درست شدهاند. در هر صورت، کانیها ترکیب شیمیایی معینی دارند.
واژهی کانی از واژهی فارسی کان گرفته شده است که در زبان عربی به آن معدن گفته میشود. بنابراین، کانی به مادهای گفته میشود که به طور طبیعی از معدن(کان) به دست میآید و معدن بخشی از پوستهای زمین است که در آنجا به اندازهی چشمگیری، کانی یافت میشود. موادی مانند شیشه، چینی، آلیاژهای گوناگون، که انسان آنها را ساخته است، و موادی مانند مروارید صدف، استخوان، عاج و بسیاری دیگر، که جانداران میسازند، کانی نیستند.
ویژگیهای کانیها
کانیها چیزهای همگنی هستند؛ یعنی، ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی همهی ذرههای سازندهی آنها، یکسان است. برای مثال، اگر یک قطعه هالیت(نمک خوراکی) را به ذرههای بسیار کوچکی بشکنیم، همهی ذرههای به دست آمده، مزهی شوری دارند، به سادگی در آب حل می شوند و دیگر ویژگیهای نمک را نشان میدهند.
کانیها مواد بلوری و جامدی هستند؛ یعنی، ذرههای سازندهی آنها بر اساس نظم و قانون معینی کنار هم قرار گرفتهاند؛ به نحوی که، همهی سطحهای بیرونی یک کانی، صاف است. شکل بلوری و منظم کانیها از آرایش اتمها و مولکولهای درونی آنها ناشی میشود.
هر کانی ترکیب شیمیایی ثابتی دارد. برای مثال، پیریت همیشه FeS2 و کلسیت CaCO3 همواره است. البته، در برخیکانیها ممکن است نسبت برخی عنصرها تغییر کند. برای مثال، در کانی الوین( FeMgSiO4 ) ممکن است درصد آهن و منیزیم از بلوری به بلوری دیگر، از صفر تا صد درصد تغییر کند.
برخی کانیها، مانند طلا، از یک عنصر درست شدهاند. البته، طلا کمتر به صورت خالص یافت میشود. بلورهای مکعبی و زرد رنگ طلا، اگر با نقره همراه باشند، روشنتر و اگر با مس همراه باشند، قرمزتر به نظر میرسند. بسیار از کانیها از دو یا چند عنصر متفاوت هستند که با هم مخلوط شده و مادهی مرکبی به وجود آوردهاند. برای مثال، فراوانترین کانی، یعنی کوارتز، ترکیبی از سیلیسیم و اکسیژن است.
شکلگیری کانیها
کانیها از پیوندهای گوناگون بین اتمهای عنصرها به وجود میآیند. تا کنون 92 عنصر در طبیعت شناسایی شده است. از بین این 92 عنصر طبیعی، 8 عنصر اکسیژن، سیلیسیوم، آلومینیوم، آهن، کلسیم، سدیم، پتاسیم، و منیزیم، حدود 5/98 درصد کانیها را میسازند. از ترکیبشدن این عنصرها با هم، کانیها گوناگونی به وجود میآید. برای مثال، از ترکیب شدن اکسیژن با سیلیسیوم، اکسید سیلیسیوم SiO2 (کوارتز) و از ترکیبشدن اکسیژن، سیلیسیوم، منیزیم و آهن، الوین(FeMgSiO4 ) به دست میآید.
کانیها علاوه بر این که از نظر ترکیب شیمیایی با هم تفاوت دارند، از نظر شکل ظاهری، رنگ، اندازه و دیگر ویژگیها نیز تفاوتهای زیادی با هم دارند. این تفاوتها از چگونگی شکلگیری آنها برمیخیزد. برخی کانیها از سرد شدن مادهی مذاب به دست میآیند. همهی کانیهای سنگهای آذرین، مانند کوارتز، فلدسپات، میکا و الوین، این گونه به وجود میآیند.
برخی دیگر از کانیها از سرد شدن بخار در سطح سنگها یا شکافهای موجود در آنها به وجود میآیند. سرد شدن گاز گوگرد در قلههای آتشفشانی دماوند و تفتان، نمونهای از این فرایند است. کانیها دیگری از بخار شدن محلولهایی به وجود میایند که به اندازهی اشباع رسیدهاند. برای مثال، از بخار شدن آرام دریاچههای مرکزی ایران، نمک و گچ به دست میآید.
برخی کانیها از واکنشهای شیمیایی یونها در آب به وجود میآیند. برای مثال، در دریاهای گرم، یون کلسیم(+2 Ca) با یون کربنات(+CO32)ترکیب میشود و کانی کلسیت(CaCO3) تهنشین میشود. برخی کانیها نیز پیامد تخریب شیمیاییکانیها دیگر هستند. برای مثال، از تجزیهی شیمیایی فلدسپاتها، کانیهای رستی(کانیهای تشکیلدهندهی خاک) به وجود میآیند.
شناسایی کانیها
زمینشناسان برای شناسایی کانیها از روشهای گوناگونی، مانند رنگ شعله، طیف نوری، میکروسکوپهای پلاریزان، میکروسکوپ الکترونی و پرتو ایکس، بهره میگیرند.
رنگشعله. در این روش تکهای از کانی یا پودر آن را روی شعله نگه میدارند و با دستگاهی به آن میدمند. با تغییر رنگی که در شعله پدید میآید، میتوان برخی از کانیها را شناسایی کرد. سدیم رنگ زرد، پتاسیم رنگ نارنجی، منیزیم رنگ قرمز، کلسیم رنگ نارنجی، باریم رنگ سبز مایل به زرد و مس رنگ سبز درخشان، به وجود میآورد.
طیف نور. در این روش مقدار اندکی از یک کانی را در دستگاهی، که با جرقهی الکتریکی و در فشار زیاد کار میکند، قرار میدهند تا کانی بخار شود. در این حالت، اتمهای عنصرهای سازندهی کانی، طول موج ویژهای تولید میکنند که پس از عکسبرداری میتوان با کمک آنها به عنصرهای سازندهی کانی پی برد.
میکروسکوپ پلاریزان. در این روش، ضخامت یک قطعه سنگ را که دارای کانیهای گوناگون است، به اندازهای کم میکنند تا شفاف شود و نور از آن بگذرد. سپس آن را زیر میکروسکوپ پلاریزان بررسی میکنند. اکنون از روی شکل ظاهری، نوع شکستگی، ضریب شکست نور، رنگ و دیگر ویژگیها، کانی را شناسایی میکنند.
میکروسکوپ الکترونی. لایهی نازکی از کانی را با این میکروسکوپ مطالعه میکننند. باریکهی الکترونی به کانیبرخورد میکند و بخشی از آن به کانی جذب میشود که سایهای از کانی روی صفحهی ویژهای به وجود میآورد. بررسی این سایه از نظر شکل ظاهری، شکستگیها و ساختمان درونی کانیها، به شناسایی کانی میانجامد.
پرتو ایکس. این روش در شناسایی کانیها، بهویژه کانیهایی که ترکیب شیمیایی مشابهی دارند، بسیار کارآمد است. پرتوهای ایکس را به بلور کانی میتابانند. بخشی از این پرتوها از کانی میگذرد و بخشی پس از برخورد با ذرههایی که در گوشههای شبکهی بلور کانی قرار دارند، بازتاب مییابد. با برسی عکس به دست آمده از اثر این پرتوها بر فیلم عکاسی، میتوان کانی مورد نظر را شناسایی کرد.
شناسایی کانیهای آشنا
به کمک ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی کانیها، میتـوان به روشهای سادهتری برخی از کانیهای بسیار شناخته شده را شناسایی کرد.
شکل بلور. اندازهی بلورها ممکن است بسیار بزرگ یا بسیار کوچک باشد. در حالی که وزن کانی بریل ممکن است تا 200 تن هم برسید، برخی کانیها تنها با پرتوهای ایکس دیده میشوند. شکل کانیها نیز بسیار گوناگون است. با وجود این، زاویههای بین سطحهای مشابه در همهی بلورهای یک کانی همواره یکسان است. برای مثال، بلور نمک، چه بزرگ و چه کوچک، همواره مکعبی شکل است و بین سطحهای خود، زاویه 90 درجه دارد.
سختی. دانشمند اتریشی به نام فردریش موهس(1839-1773) مقیاسی برای درجهی سختی کانیها وضع کرد. مقیاس او از درجهی یک برای تالک(نرمترین کانی) تا درجهی 10 برای الماس (سختترین کانی) است. بر اساس این مقیاس، سختی ناخن انسان، 5/2، سکهی مسی 5/3 و چاقوی فولادی قلمتراش، 5/5 است. اکنون با توجه با این که در اثر کشیدن این چیزها بر سطح کانی، در آن خراش ایجاد میشود یا نه، سختی کانی را اندازه میگیرند و با توجه با سختی، کانی را شناسایی میکنند.
رَخ(کلیواژ). رخ به شکستگی کانیها در راستای سطح صاف، پس از وارد شدن ضربهای شدید، مانند ضربهی چکش، گفته میشود. میکا در یک جهت میشکند و ورقه ورقه می شود؛ کوارتز خورد میشود؛ نمک خوراکی رخ سه جهتی قائم و کلسیت رخ سه جهتی غیر قائم دارد.
رنگ. برخی کانیها همیشه به یک رنگ دیده میشوند. برای مثال، طلا همواره زرد، مالاکیت، گرافیت همیشه سیاه و مالاکیت به رنگ سبز فیروزهای است. رنگ را باید در سحی که به تازگی شکسته شده است، مشاهده کرد. زیرا هوازدگی رنگ سطح رویی را تغییر میدهد.
اثر بر چینی بدون لعاب. در این روش کانی را بر چینی بدون لعاب( پشت نعلبکی بخشی که لعاب ندارد) میکشند تا لایهی نازکی از آن بر سطح چینی بماند. کانیهای نافلزی اثر بیرنگ یا به رنگ روشن دارند و کانیهای فلزی رنگهای تیرهتری پدید میآورند. برای مثال، کانی زرد رنگ پیریت، رنگ سیاه برجای میگذارد و اثر هماتیت، که بیشتر به رنگ خاکستری و ساه است، قرمز قهوهای دیده میشود.
جلا. جلو یا درخشندگی سطح کانی نیز در شناسایی آن سودمند است. کانیهای فلزی نور را بهخوبی بازمیتابانند و به اصطلاح جلای فلزی دارند. هالیت و کوارتز، جلای شیشهای و اوپال و اسفالریت، جلای صمغی دارند.
چگالی(جرمحجمی). برای به دست آوردن چگالی کانیها، جرم آنها را با ترازو و حجم را با استوانهی درجهبندی شده دارای آب، اندازه میگیرند تا با تقسیم کردن جرم بر حجم، چگالی کانی به دست آید. چگالی بیشتر کانی های سیلیکاتی، که بخشی زیادی از پوستهی زمین را میسازند، حدود 5/2 تا 5/3 گرم بر سانتیمتر مکعب است. کانیهایی که در ساختمان خود عنصرهای سنگینی مانند سرب و باریوم دارند، دارای چگالی بالایی هستند. برای مثال، چگالی گالن(PbS)، حدود 5/7 گرم بر سانتیمتر مکعب است.
نامگذاری کانیها
بیشتر کانیها نامهای کهنی دارند و اثر واژگان یونانی و رومی را بر خود دارند. برخی کانیها نیز به نام کاشفشان یا برای سپاسگذاری از کوششهای دانشمندان بزرگ نامگذاری شدهاند. بهطور کلی نام کانیها به روشهای زیر برگزیده شده است:
1. نام برخی کانیها بسیار کهن است و هنوز دلیل نامیده شدن به چنین نامهایی را بهدرستی نمیدانیم؛ مانند کوارتز.
2. نام برخی از کانیها از نام کاشفشان گرفته شده است؛ مانندکوولیت از کوولی، کانیشناس ایتالیایی.
3. نام برخی کانیها از نام جایی گرفته شده که نخستینبار در آنجا پیدا شدهاند؛ مانند آرگونیت از آرگون در اسپانیا.
4. برخی کانیها نامهای افسانهای دارند؛ مانند مارتیت از مارس(خدای جنگ).
5. نام برخی کانیها از ترکیب شیمیایی آنها گرفته شده است؛ مانند سیدریت از سیدروس به معنای آهن.
6. نام برخی از کانیها از ویژگیهای فیزیکی آنها گرفته شده است؛ مانند باریت از باروس به معنای سنگین.
7. نام برخی از کانیها از نوع کاربرد آن ها گرفته شده است؛ مانند نفریت از نفرون کلیهها، زیرا این کانی برای درمان آسیبها کلیه سودمند است.
8. نام برخی از کانیها از رنگ آنها گرفته شده است؛ مانند الوین به معنای کانی سبز زیتونی.
9. برخی کانیها نام محلی دارندکه جنبهی جهانی پیدا کرده است؛ مانند کرندوم و سافیر که نام هندی این کانیهاست.
کانیهایی با نامهای ایرانی
1. بیرونیت( Birunite ): سیلیکات کلسیم و کربنات کلسیم آبدار
این کانی در سال 1957 میلادی کشف و به افتخار دانشمند ایرانی، ابوریحان بیرونی نامگذاری شد تا بزرگداشتی بر پژوهشهای وی دربارهی کانیها و سنگها باشد.
2. آویسنیت( Avicennite ): اکسید تالیوم و آهن
این کانی در سال 1958 میلادی کشف شد و به افتخار دانشمندایرانی، ابن سینا، نام گذاری شد. ابن سینا نخستین طبقهبندیکانیها را در کتاب شفا آورده است.
3. تالمسیت( Talmessite ): آرسنات آبدار کلسیم، منیزیم و باریوم)
این کانی را باریان و هرپن در سال 1960 در معدن قدیمی تالمسی در کنار دهی به همین نام در انارک یزد کشف کردند و نام این معدن را بر آن گذاشتند. این کانی ویژگی فاوئورسان دارد و رنگ آن بیرنگ تا سبز میشود.
4. ایرانیت( Iranite ): کرومات سرب آبدار
این کانی را باریان و هرپن در سال 1963 در یکی از معدنهای قدیمی سهبرز در شمال غربی انارک کشف کردند و نام ایرانیت را بر آن نهادند. این کانی زرد زعفرانی و دارای جلای شیشهای، در پیرامون نایبندان نیز یافت میشود.
5. خونیت( Khuniite ): کرومات سرب، روی و مس
این کانی را ادیب و اتمان در سال 1970 میلادی در معدن قدیمی خونی در شمال انارک کشف کردند. این کانی به کانیایرانیت شباهت زیادی دارد، اما رنگ زرد آن به قهوهای گرایش دارد.
6. انارکیت( Anarakite ): کلرید بازی روی و مس
این کانی را ادیب و اتمان در سال 1972 در انارک کشف کردند و نام همین بخش را بر این کانی سبز رنگ نهادند.
7. خادمیت( Khademite ): سولفات بازی و آبدار آلومینیوم
این کانی را باریان، برتلون و صدرزاده در ساغند یزد کشف کردند و به افتخار نصرالله خادم، ریاست آن زمان سازمان زمینشناسی ایران، نامگذاری کردند.
طبقهبندی کانیها
طبقهبندی کانیها ممکن است برپایهی چگونگی شکلگیری آنها انجام شود. بر این اساس، آنها را به کانیهای ماگمایی، رسوبی و دگرگونی طبقهبندی میکنند. روش دیگر برای طبقهبندی کانیها، توجه به ترکیب شیمیایی آنهاست که در اینجا مورد توجه است.
1. سلیکاتها: از ترکیب شدن سیلیسوم، اکسیژن و یک یا چند فلز به دست میآیند. به دو دستهی سیلیکاتهای تیره(دارای آهن و منیزیم) و سیلیکاتهای روشن(بدون آهن و منیزیم) تقسیم میشود. الوین، پیروکسین، آمفیبول، میکای سیاه، تورمالین، تالک، سرپانتین و آزبست، نمونههایی از دستهی نخست، کوارتز، فلدسپات، میکای سفید و کائولینیت، نمونههایی از دستهی دوم هستند.
2. سولفاتها: از ترکیب شدن اکسیژن، گوگرد و یک یا چند فلز به دست میآیند. حدود 150 کانی از این گونه وجود دارد که انیدریت، ژیپس، باریت و آلونیت از آنها هستند.
3. کربناتها: از حل شدن دیاکسیدکربن در آب باران، اسیدکربنیک به دست میآید و این اسد یون بیکربنات را به وجود میآیورد. از ترکیب شدن این یون با یونها مثبت فلزی، حدود 70 گونه کانی کربناتی به وجود آمده است. کلسیت، دولومیت، منیزیت، سیدریت، اسمیت سونیت، سروزیت و مالاکیت از آنها هستند.
4. فسفاتها: از ترکیب شدن فسفر، اکسیژن و یک یا چند فلز به دست میآیند. آپاتیت و فیروزه نمونههایی از این دسته هستند.
5. هالیدها: ترکیبهای گوناگونی از هالوژنها، یعنی کلر، فلئور، برم و ید با یک فلز هستند. هالیت، سیلویت و فلئوریت از این دستهاند.
6. سولفیدها: ترکیبی از گوگرد با یک فلز هستند. بیش از 200 نوع سولفید در طبیعت پیدا شده که گالن، پیریت، اسفالریت وکالکوسیت از آنها هستند.
7. اکسیدها: از ترکیب شدن اکسیژن با یک فلز به دست میآیند. یخ، هماتیت، مانیتیت، لیمونیت و کورندوم از این دستهاند.
8. عنصرها: از بین همهی عنصرهایی که در زیمن پیدا میشود، فقط حدود 20 عنصر به صورت خالص میتواند سازنده ی کانی باشند. طلا، نقره، مس، کربن و گوگرد از این دستهاند.
مقالات مشابه کانی ها:
کاربرد گوهرها و کانی ها در زندگی
سنگ های قیمتی و کانی های دگرگونی
تاریخچۀ سنگ های قیمتی و کانی ها
کائولن
کائولن یک کانی رسی است که به مواد آرایشی اضافه می شود تا رطوبت را جذب کند .
کائولن می تواندپوشش خوبی روی پوست بوجود آوردو در مقابل مواد چرب و کرم ها مقاوم است.
کائولن
و یک کانی دیگر به نام ”بنتونیت“ ، مواد پایه و اصلی ماسک های آرایشی
هستند و البته گاهی نیز به عنوان پاک کننده آرایشی مورد استفاده قرار می
گیرند .
کائولن وسایر کانی های رسی ، به عنوان پر کننده ی محصولات گوناگون نیز کاربرد دارند.
”پودر کلسیت “ ، یا کربنات کلسیم جذب کننده رطوبت است و به همین دلیل
کلسیت و” دولومیت “ به پودرهای آرایشی اضافه می شوند تا قابلیت جذب رطوبت آنها را افزایش دهند.
وقتی
سخن از مواد آرایشی است ، موضوعی که نقش اصلی را بازی می کند ، رنگ آنها
است .کانی ها به چشم ها ، گونه ها ، لب ها و ناخن ها ، رنگ می بخشد.
میکا
میکا
، نوعی کانی است که از آن به طور گسترده در سایه ی چشم ، پودرهای آرایشی،
روژلب و براق کننده ی ناخن استفاده می شود تا به آنها درخشندگی و جلای
مروارید گونه بدهد.
میکا در مقابل اشعه ی ماورا بنفش، نور، گرما ،
هوا و مواد شیمیایی مقاوم است و موجب چسبیده شدن مواد آرایشی به پوست می
شود که در این خاصیت مثل تالک عمل میکند.
همچنین مانند تالک خاصیت
لغزندگی داردو می تواندبه جای تالک در مواد آرایشی کاربرد داشته باشد.
هنگامی که با لایه ای از اکسید آهن پوشش داده شود ورقه های فلسی شکل آن مثل
طلا می درخشد.
اکسید آهن
یکی از مهمترین کانی های رنگی ،
اکسید آهن است که از زمان کلئوپاترا در مصر باستان به شکل گل اخرای قرمز
به عنوان سرخواب از آن استفاده می شده است . امروز اکسید آهن برای ایجاد
رنگ های قرمز ، نارنجی ، زرد ، قهوه ای و مشکی در مواد آرایشی بکار می رود .
سایر کانی ها و کاربرد هایشان
”
اکسید های کروم “ معمولا برای رنگ سبز و ” منگنز “ بنفش برای رنگ های
ارغوانی ، زرشکی و ” سنگ لاجورد “ ممکن است .برای رنگ آبی (لاجوردی) در
مواد آرایشی مورد استفاده قرار گیرند . برای بدست آوردن رنگ آبی سیر و رنگ
صورتی ، از مخلوط کائولن ، خاکستر ، سودا ، سولفور و ذغال سنگ استفاده می
شود .
”طلا “ به عنوان رنگ دانه ، همواره در طول تاریخ مورد توجه
بوده است ؛ چنانچه مصریان قدیم از طلا برای رنگ کردن پوست و موی خود بهره
می گرفتند .
از این کانی هنوز هم در پودر ها و لوازم آرایشی استفاده می کنند تا ظاهر براق و درخشنده ی طلا به پوست بدهد .
همانطور
که یک هنرمند نقاش سعی دارد در آغاز کار ، به یک پرده ی نقاشی خود رنگی
سفید ، روشن و درخشنده ببخشد ، این روشنی را ،” روتیل“ یا ”دی اکسید
تیتانیوم “ به لوازم آرایشی می دهد و آنها را تا حدود روشن و مات می کند .
دی اکسید تیتانیوم به عنوان محافظ ضد آفتاب عمل می کند و مثل تالک و اکسید
آهن و طلا ، قرنها کاربرد داشته است .
در هر ماده آرایشی مثل سایه روژگونه براق کننده ناخن لوسیون روژلب و پودر های آرایشی پیدا می شود .
کانی ها راه خودشان را به محصولات بهداشتی نیز که هر روز مورد استفاده قرار می گیرند پیدا کرده اند .
نمک یکی از کانی هایی است که در درمان بیماریهای پوستی موثر است و به صورت ماده افزودنی به صابون از آن استفاده می شود.
فلوئوریت به صورت فلوراید در خمیر دندانها و آب آشامیدنی از پوسیدگی دندان پیشگیری می کنند .
کربنات کلسیم (کلسیت) و جوش شیرین (ناهکولیت) به علت دانه بندی ریز به عنوان ساینده دندانها در خمیر دندانها به کار می روند .
مخلوط براکس و موم زنبور در کرم های پاک کننده به عنوان معلق کننده چربی ها (امولسیون کننده ) در آب مورد استفاده قرار گیرند .
اسید بوریک به عنوان ماده ضد عفونی کننده به پودر های آرایشی افزوده می شود .
مقالات مشابه کانی ها:
سنگ های قیمتی و کانی های دگرگونی
تاریخچۀ سنگ های قیمتی و کانی ها