کانی مادهی طبیعی، غیرآلی، بلوری و جامد است که در ترکیب سنگهای پوستهی زمین یافت میشود. برخی کانیها از یک عنصر خالص و بسیاری از آنها از دو یا چند عنصر درست شدهاند. در هر صورت، کانیها ترکیب شیمیایی معینی دارند.
واژهی کانی از واژهی فارسی کان گرفته شده است که در زبان عربی به آن معدن گفته میشود. بنابراین، کانی به مادهای گفته میشود که به طور طبیعی از معدن(کان) به دست میآید و معدن بخشی از پوستهای زمین است که در آنجا به اندازهی چشمگیری، کانی یافت میشود. موادی مانند شیشه، چینی، آلیاژهای گوناگون، که انسان آنها را ساخته است، و موادی مانند مروارید صدف، استخوان، عاج و بسیاری دیگر، که جانداران میسازند، کانی نیستند.
ویژگیهای کانیها
کانیها چیزهای همگنی هستند؛ یعنی، ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی همهی ذرههای سازندهی آنها، یکسان است. برای مثال، اگر یک قطعه هالیت(نمک خوراکی) را به ذرههای بسیار کوچکی بشکنیم، همهی ذرههای به دست آمده، مزهی شوری دارند، به سادگی در آب حل می شوند و دیگر ویژگیهای نمک را نشان میدهند.
کانیها مواد بلوری و جامدی هستند؛ یعنی، ذرههای سازندهی آنها بر اساس نظم و قانون معینی کنار هم قرار گرفتهاند؛ به نحوی که، همهی سطحهای بیرونی یک کانی، صاف است. شکل بلوری و منظم کانیها از آرایش اتمها و مولکولهای درونی آنها ناشی میشود.
هر کانی ترکیب شیمیایی ثابتی دارد. برای مثال، پیریت همیشه FeS2 و کلسیت CaCO3 همواره است. البته، در برخیکانیها ممکن است نسبت برخی عنصرها تغییر کند. برای مثال، در کانی الوین( FeMgSiO4 ) ممکن است درصد آهن و منیزیم از بلوری به بلوری دیگر، از صفر تا صد درصد تغییر کند.
برخی کانیها، مانند طلا، از یک عنصر درست شدهاند. البته، طلا کمتر به صورت خالص یافت میشود. بلورهای مکعبی و زرد رنگ طلا، اگر با نقره همراه باشند، روشنتر و اگر با مس همراه باشند، قرمزتر به نظر میرسند. بسیار از کانیها از دو یا چند عنصر متفاوت هستند که با هم مخلوط شده و مادهی مرکبی به وجود آوردهاند. برای مثال، فراوانترین کانی، یعنی کوارتز، ترکیبی از سیلیسیم و اکسیژن است.
شکلگیری کانیها
کانیها از پیوندهای گوناگون بین اتمهای عنصرها به وجود میآیند. تا کنون 92 عنصر در طبیعت شناسایی شده است. از بین این 92 عنصر طبیعی، 8 عنصر اکسیژن، سیلیسیوم، آلومینیوم، آهن، کلسیم، سدیم، پتاسیم، و منیزیم، حدود 5/98 درصد کانیها را میسازند. از ترکیبشدن این عنصرها با هم، کانیها گوناگونی به وجود میآید. برای مثال، از ترکیب شدن اکسیژن با سیلیسیوم، اکسید سیلیسیوم SiO2 (کوارتز) و از ترکیبشدن اکسیژن، سیلیسیوم، منیزیم و آهن، الوین(FeMgSiO4 ) به دست میآید.
کانیها علاوه بر این که از نظر ترکیب شیمیایی با هم تفاوت دارند، از نظر شکل ظاهری، رنگ، اندازه و دیگر ویژگیها نیز تفاوتهای زیادی با هم دارند. این تفاوتها از چگونگی شکلگیری آنها برمیخیزد. برخی کانیها از سرد شدن مادهی مذاب به دست میآیند. همهی کانیهای سنگهای آذرین، مانند کوارتز، فلدسپات، میکا و الوین، این گونه به وجود میآیند.
برخی دیگر از کانیها از سرد شدن بخار در سطح سنگها یا شکافهای موجود در آنها به وجود میآیند. سرد شدن گاز گوگرد در قلههای آتشفشانی دماوند و تفتان، نمونهای از این فرایند است. کانیها دیگری از بخار شدن محلولهایی به وجود میایند که به اندازهی اشباع رسیدهاند. برای مثال، از بخار شدن آرام دریاچههای مرکزی ایران، نمک و گچ به دست میآید.
برخی کانیها از واکنشهای شیمیایی یونها در آب به وجود میآیند. برای مثال، در دریاهای گرم، یون کلسیم(+2 Ca) با یون کربنات(+CO32)ترکیب میشود و کانی کلسیت(CaCO3) تهنشین میشود. برخی کانیها نیز پیامد تخریب شیمیاییکانیها دیگر هستند. برای مثال، از تجزیهی شیمیایی فلدسپاتها، کانیهای رستی(کانیهای تشکیلدهندهی خاک) به وجود میآیند.
شناسایی کانیها
زمینشناسان برای شناسایی کانیها از روشهای گوناگونی، مانند رنگ شعله، طیف نوری، میکروسکوپهای پلاریزان، میکروسکوپ الکترونی و پرتو ایکس، بهره میگیرند.
رنگشعله. در این روش تکهای از کانی یا پودر آن را روی شعله نگه میدارند و با دستگاهی به آن میدمند. با تغییر رنگی که در شعله پدید میآید، میتوان برخی از کانیها را شناسایی کرد. سدیم رنگ زرد، پتاسیم رنگ نارنجی، منیزیم رنگ قرمز، کلسیم رنگ نارنجی، باریم رنگ سبز مایل به زرد و مس رنگ سبز درخشان، به وجود میآورد.
طیف نور. در این روش مقدار اندکی از یک کانی را در دستگاهی، که با جرقهی الکتریکی و در فشار زیاد کار میکند، قرار میدهند تا کانی بخار شود. در این حالت، اتمهای عنصرهای سازندهی کانی، طول موج ویژهای تولید میکنند که پس از عکسبرداری میتوان با کمک آنها به عنصرهای سازندهی کانی پی برد.
میکروسکوپ پلاریزان. در این روش، ضخامت یک قطعه سنگ را که دارای کانیهای گوناگون است، به اندازهای کم میکنند تا شفاف شود و نور از آن بگذرد. سپس آن را زیر میکروسکوپ پلاریزان بررسی میکنند. اکنون از روی شکل ظاهری، نوع شکستگی، ضریب شکست نور، رنگ و دیگر ویژگیها، کانی را شناسایی میکنند.
میکروسکوپ الکترونی. لایهی نازکی از کانی را با این میکروسکوپ مطالعه میکننند. باریکهی الکترونی به کانیبرخورد میکند و بخشی از آن به کانی جذب میشود که سایهای از کانی روی صفحهی ویژهای به وجود میآورد. بررسی این سایه از نظر شکل ظاهری، شکستگیها و ساختمان درونی کانیها، به شناسایی کانی میانجامد.
پرتو ایکس. این روش در شناسایی کانیها، بهویژه کانیهایی که ترکیب شیمیایی مشابهی دارند، بسیار کارآمد است. پرتوهای ایکس را به بلور کانی میتابانند. بخشی از این پرتوها از کانی میگذرد و بخشی پس از برخورد با ذرههایی که در گوشههای شبکهی بلور کانی قرار دارند، بازتاب مییابد. با برسی عکس به دست آمده از اثر این پرتوها بر فیلم عکاسی، میتوان کانی مورد نظر را شناسایی کرد.
شناسایی کانیهای آشنا
به کمک ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی کانیها، میتـوان به روشهای سادهتری برخی از کانیهای بسیار شناخته شده را شناسایی کرد.
شکل بلور. اندازهی بلورها ممکن است بسیار بزرگ یا بسیار کوچک باشد. در حالی که وزن کانی بریل ممکن است تا 200 تن هم برسید، برخی کانیها تنها با پرتوهای ایکس دیده میشوند. شکل کانیها نیز بسیار گوناگون است. با وجود این، زاویههای بین سطحهای مشابه در همهی بلورهای یک کانی همواره یکسان است. برای مثال، بلور نمک، چه بزرگ و چه کوچک، همواره مکعبی شکل است و بین سطحهای خود، زاویه 90 درجه دارد.
سختی. دانشمند اتریشی به نام فردریش موهس(1839-1773) مقیاسی برای درجهی سختی کانیها وضع کرد. مقیاس او از درجهی یک برای تالک(نرمترین کانی) تا درجهی 10 برای الماس (سختترین کانی) است. بر اساس این مقیاس، سختی ناخن انسان، 5/2، سکهی مسی 5/3 و چاقوی فولادی قلمتراش، 5/5 است. اکنون با توجه با این که در اثر کشیدن این چیزها بر سطح کانی، در آن خراش ایجاد میشود یا نه، سختی کانی را اندازه میگیرند و با توجه با سختی، کانی را شناسایی میکنند.
رَخ(کلیواژ). رخ به شکستگی کانیها در راستای سطح صاف، پس از وارد شدن ضربهای شدید، مانند ضربهی چکش، گفته میشود. میکا در یک جهت میشکند و ورقه ورقه می شود؛ کوارتز خورد میشود؛ نمک خوراکی رخ سه جهتی قائم و کلسیت رخ سه جهتی غیر قائم دارد.
رنگ. برخی کانیها همیشه به یک رنگ دیده میشوند. برای مثال، طلا همواره زرد، مالاکیت، گرافیت همیشه سیاه و مالاکیت به رنگ سبز فیروزهای است. رنگ را باید در سحی که به تازگی شکسته شده است، مشاهده کرد. زیرا هوازدگی رنگ سطح رویی را تغییر میدهد.
اثر بر چینی بدون لعاب. در این روش کانی را بر چینی بدون لعاب( پشت نعلبکی بخشی که لعاب ندارد) میکشند تا لایهی نازکی از آن بر سطح چینی بماند. کانیهای نافلزی اثر بیرنگ یا به رنگ روشن دارند و کانیهای فلزی رنگهای تیرهتری پدید میآورند. برای مثال، کانی زرد رنگ پیریت، رنگ سیاه برجای میگذارد و اثر هماتیت، که بیشتر به رنگ خاکستری و ساه است، قرمز قهوهای دیده میشود.
جلا. جلو یا درخشندگی سطح کانی نیز در شناسایی آن سودمند است. کانیهای فلزی نور را بهخوبی بازمیتابانند و به اصطلاح جلای فلزی دارند. هالیت و کوارتز، جلای شیشهای و اوپال و اسفالریت، جلای صمغی دارند.
چگالی(جرمحجمی). برای به دست آوردن چگالی کانیها، جرم آنها را با ترازو و حجم را با استوانهی درجهبندی شده دارای آب، اندازه میگیرند تا با تقسیم کردن جرم بر حجم، چگالی کانی به دست آید. چگالی بیشتر کانی های سیلیکاتی، که بخشی زیادی از پوستهی زمین را میسازند، حدود 5/2 تا 5/3 گرم بر سانتیمتر مکعب است. کانیهایی که در ساختمان خود عنصرهای سنگینی مانند سرب و باریوم دارند، دارای چگالی بالایی هستند. برای مثال، چگالی گالن(PbS)، حدود 5/7 گرم بر سانتیمتر مکعب است.
نامگذاری کانیها
بیشتر کانیها نامهای کهنی دارند و اثر واژگان یونانی و رومی را بر خود دارند. برخی کانیها نیز به نام کاشفشان یا برای سپاسگذاری از کوششهای دانشمندان بزرگ نامگذاری شدهاند. بهطور کلی نام کانیها به روشهای زیر برگزیده شده است:
1. نام برخی کانیها بسیار کهن است و هنوز دلیل نامیده شدن به چنین نامهایی را بهدرستی نمیدانیم؛ مانند کوارتز.
2. نام برخی از کانیها از نام کاشفشان گرفته شده است؛ مانندکوولیت از کوولی، کانیشناس ایتالیایی.
3. نام برخی کانیها از نام جایی گرفته شده که نخستینبار در آنجا پیدا شدهاند؛ مانند آرگونیت از آرگون در اسپانیا.
4. برخی کانیها نامهای افسانهای دارند؛ مانند مارتیت از مارس(خدای جنگ).
5. نام برخی کانیها از ترکیب شیمیایی آنها گرفته شده است؛ مانند سیدریت از سیدروس به معنای آهن.
6. نام برخی از کانیها از ویژگیهای فیزیکی آنها گرفته شده است؛ مانند باریت از باروس به معنای سنگین.
7. نام برخی از کانیها از نوع کاربرد آن ها گرفته شده است؛ مانند نفریت از نفرون کلیهها، زیرا این کانی برای درمان آسیبها کلیه سودمند است.
8. نام برخی از کانیها از رنگ آنها گرفته شده است؛ مانند الوین به معنای کانی سبز زیتونی.
9. برخی کانیها نام محلی دارندکه جنبهی جهانی پیدا کرده است؛ مانند کرندوم و سافیر که نام هندی این کانیهاست.
کانیهایی با نامهای ایرانی
1. بیرونیت( Birunite ): سیلیکات کلسیم و کربنات کلسیم آبدار
این کانی در سال 1957 میلادی کشف و به افتخار دانشمند ایرانی، ابوریحان بیرونی نامگذاری شد تا بزرگداشتی بر پژوهشهای وی دربارهی کانیها و سنگها باشد.
2. آویسنیت( Avicennite ): اکسید تالیوم و آهن
این کانی در سال 1958 میلادی کشف شد و به افتخار دانشمندایرانی، ابن سینا، نام گذاری شد. ابن سینا نخستین طبقهبندیکانیها را در کتاب شفا آورده است.
3. تالمسیت( Talmessite ): آرسنات آبدار کلسیم، منیزیم و باریوم)
این کانی را باریان و هرپن در سال 1960 در معدن قدیمی تالمسی در کنار دهی به همین نام در انارک یزد کشف کردند و نام این معدن را بر آن گذاشتند. این کانی ویژگی فاوئورسان دارد و رنگ آن بیرنگ تا سبز میشود.
4. ایرانیت( Iranite ): کرومات سرب آبدار
این کانی را باریان و هرپن در سال 1963 در یکی از معدنهای قدیمی سهبرز در شمال غربی انارک کشف کردند و نام ایرانیت را بر آن نهادند. این کانی زرد زعفرانی و دارای جلای شیشهای، در پیرامون نایبندان نیز یافت میشود.
5. خونیت( Khuniite ): کرومات سرب، روی و مس
این کانی را ادیب و اتمان در سال 1970 میلادی در معدن قدیمی خونی در شمال انارک کشف کردند. این کانی به کانیایرانیت شباهت زیادی دارد، اما رنگ زرد آن به قهوهای گرایش دارد.
6. انارکیت( Anarakite ): کلرید بازی روی و مس
این کانی را ادیب و اتمان در سال 1972 در انارک کشف کردند و نام همین بخش را بر این کانی سبز رنگ نهادند.
7. خادمیت( Khademite ): سولفات بازی و آبدار آلومینیوم
این کانی را باریان، برتلون و صدرزاده در ساغند یزد کشف کردند و به افتخار نصرالله خادم، ریاست آن زمان سازمان زمینشناسی ایران، نامگذاری کردند.
طبقهبندی کانیها
طبقهبندی کانیها ممکن است برپایهی چگونگی شکلگیری آنها انجام شود. بر این اساس، آنها را به کانیهای ماگمایی، رسوبی و دگرگونی طبقهبندی میکنند. روش دیگر برای طبقهبندی کانیها، توجه به ترکیب شیمیایی آنهاست که در اینجا مورد توجه است.
1. سلیکاتها: از ترکیب شدن سیلیسوم، اکسیژن و یک یا چند فلز به دست میآیند. به دو دستهی سیلیکاتهای تیره(دارای آهن و منیزیم) و سیلیکاتهای روشن(بدون آهن و منیزیم) تقسیم میشود. الوین، پیروکسین، آمفیبول، میکای سیاه، تورمالین، تالک، سرپانتین و آزبست، نمونههایی از دستهی نخست، کوارتز، فلدسپات، میکای سفید و کائولینیت، نمونههایی از دستهی دوم هستند.
2. سولفاتها: از ترکیب شدن اکسیژن، گوگرد و یک یا چند فلز به دست میآیند. حدود 150 کانی از این گونه وجود دارد که انیدریت، ژیپس، باریت و آلونیت از آنها هستند.
3. کربناتها: از حل شدن دیاکسیدکربن در آب باران، اسیدکربنیک به دست میآید و این اسد یون بیکربنات را به وجود میآیورد. از ترکیب شدن این یون با یونها مثبت فلزی، حدود 70 گونه کانی کربناتی به وجود آمده است. کلسیت، دولومیت، منیزیت، سیدریت، اسمیت سونیت، سروزیت و مالاکیت از آنها هستند.
4. فسفاتها: از ترکیب شدن فسفر، اکسیژن و یک یا چند فلز به دست میآیند. آپاتیت و فیروزه نمونههایی از این دسته هستند.
5. هالیدها: ترکیبهای گوناگونی از هالوژنها، یعنی کلر، فلئور، برم و ید با یک فلز هستند. هالیت، سیلویت و فلئوریت از این دستهاند.
6. سولفیدها: ترکیبی از گوگرد با یک فلز هستند. بیش از 200 نوع سولفید در طبیعت پیدا شده که گالن، پیریت، اسفالریت وکالکوسیت از آنها هستند.
7. اکسیدها: از ترکیب شدن اکسیژن با یک فلز به دست میآیند. یخ، هماتیت، مانیتیت، لیمونیت و کورندوم از این دستهاند.
8. عنصرها: از بین همهی عنصرهایی که در زیمن پیدا میشود، فقط حدود 20 عنصر به صورت خالص میتواند سازنده ی کانی باشند. طلا، نقره، مس، کربن و گوگرد از این دستهاند.
مقالات مشابه کانی ها:
کاربرد گوهرها و کانی ها در زندگی
سنگ های قیمتی و کانی های دگرگونی
تاریخچۀ سنگ های قیمتی و کانی ها
مقالات مشابه فیروزه :
خواص درمانی فیروزه ، انگشتر فیروزه
خواص سنگهای قیمتی و نگین انگشتر , جواهر, عقیق ,فیروزه ,حدید ,شرف شمس
سنگهای تزئینی و گوهرهای زیبا، انواع فیروزه
فیروزه سنگ مقدس و گوهر خوشبختی
سنگ قیمتی فیروزه نیشابور گوهری بی همتا
خواص درمانی و شفابخشی سنگ فیروزه
معرفی فیروزه ایرانی ( نیشابوری )
خواص روحی و روانی انگشتر فیروزه
فیروزه سنگ آرزوهای تمام پادشاهان ممالک از زمان کورش و داریوش کبیر است که به عنوان هدیه از طرف آنها به تمام سلاطین داده میشد.
در کشور ایتالیا از فیروزه آبی و صاف که به گوهر آبی معروف است، به عنوان گرانقیمتترین جواهرات استفاده میشود.
علت رنگ آبی و سبز در فیروزه
فیروزه یک فسفات آلومینیوم با سختی حدود 6 است. با این حال به طور قابل ملاحظهای از کوارتز نرمتر است. این کانی به طور طبیعی در طیف وسیعی از رنگها٬ از آبی آسمانی روشن تا سبز خاکستری یافت میشود. فیروزه با رنگ آبی خوشرنگ، بهترین کیفیت را دارا میباشد و بسیار کمیاب است و در حالی که رنگ سبز یا آبی کمرنگ که از ارزش کمی برخوردار است، فراوانی بیشتری دارد.
مشخصات فیروزه مرغوب
فیروزه مرغوبدارای رنگ آبی سیر، جلای چینیو، سختی بالا میباشد.
افزایش رنگ سبز٬ پریدگی رنگ و وجود ناخالصی عواملی هستند که باعث کاهش کیفیت فیروزه میشوند.
چگونگی به وجودآمدن فیروزه:
فیروزه بیشتر اوقات در رسوبات مس در محیطهای بایر و نسبتا کم آب یافت شده است.
فیروزه
در مکانهایی بوجود میآید که میزان مس موجود در منطقه بالا باشد. فیروزه
بر اثر تاثیر محلولهای سطحی مسدار بر روی سنگهای غنی ازAl2O3 و غنی از فسفر و گاهی نیز بر اثر تاثیر محلولهای سطحی مسدار٬ بر روی فسیلهای استخوانی جانوران به وجود میآید.
شناخت و ارزش فیروزه
اشکال مختلف فیروزه شامل دانهای ریز، فیروزه ریز، کمپاکت، متخلخل، کلیرای، خوشهای، دندریتی و گاهی پوششی است. فیروزه ظاهراً به صورت نامتبلور و به صورت رگه و دانههای پراکنده در داخل سنگ مادر یافت میشود و غالباً به صورت نهان بلور است. میزان بلورههای فیروزه در طبیعت بسیار کم است و به علت جلاپذیری و رنگ جالب مورد توجه بوده است.
فیروزه به رنگهای آبی آسمانی، آبی مایل به سبز، سبز مایل به زرد، خاکستری مایل به سبز، آبی نیلی و آبی مایل به سفید وجود دارد. رنگ آبی آسمانی نوع مرغوب آن است و سبز مایل به زرد نوع نامرغوب.
در صورتی که میزان مس
موجود در کانی زیاد باشد به رنگ آبی در صورتی که آهن زیاد داشته باشد به
رنگ سبز و در صورت وجود آلومینیم زیاد به رنگ سفید دیده میشود که به ترتیب
ارزش آن کاهش مییابد یعنی رنگ آبی با ارزشترین نوع فیروزه است.
رنگ
فیروزه ممکن است به تدریج به رنگ سبز تغییر کند. علت این امر قرار گرفتن
کانی به مدت زیاد در نور شدید و یا حرارت است که باعث رنگ پریدگی و در
نتیجه کم ارزش شدن کانی میشود. رنگ آبی فیروزه حاصل ازcu2t آبدار است در
صورتی که آب از دست برود رنگ آن سفید میشود مانند کات کبود که در اثر
حرارت آب تبلور خود را از دست داده و چون یون دیگری در محیط وجود ندارد، به
رنگ سفید در میآید.
فیروزه دو رنگ را ابرش مینامند. بعضی انواع فیروزه را سست و سفید فام را در روغن میگذاشتند و رنگش موقتاً پررنگتر ولی پس از چندی رنگ آن زایل میشد. اگر چربی به فیروزه مالیده شود سبز میگردد.
رنگ خاکه فیروزه سفید و گاهی سبز روشن است. فیروزه مصنوعی را از رنگ کردن سنگ«مها» بهدست می آورند که با نام خضرا نامیده میشد. این فیروزه در صورت شکستن از فیروزه اصل تشخیص داده میشد چون سطح شکستگی آن سفید بود.
فیروزه سنگ رسوبی فسفاته است. این کانی در اثر هوازدگی سنگ میزبان رنگ خود را از دست میدهد، لذا برای تهیه نمونه مرغوب این کانی باید از سنگهایی که تحت تاثیر هوازدگی قرار نگرفتهاند، استفاده کرد.
در اثر آزمایش با فوتک فیروزه شکاف برداشته و رنگ قهوهای پوسته پوسته پیدا میکند و رنگ شعله هم سبز مات میشود.
تنها کانی که شباهت زیادی به فیروزه دارد (کریزوکلا) است ولی به علت اختلاف سختی میتوان آنها را از هم تشخیص داد. در اثر آزمایش با فوتک فیروزه پوسته پوسته قهوهای میشود ولی کریزوکلا تغییر نمیکند.
جواهرفروشان
برای تشخیص فیروزه از فوتک استفاده میکنند بدین صورت که سطح پشتی فیروزه
را تحت تاثیر شعله قرار میدهند، سپس با ذرهبینهای چشمی محل حرارت داده
شده را مشاهده میکنند. در صورت پوسته پوسته قهوهای شدن فیروزه است.
پیشتر
این کانی تنها از سنگ فیروزه به دست میآمد ولی امروزه همانند دیگر
کانیها مصنوعی نیز فرآوری میشود به گونهای که حتی تشخیص طبیعی یا مصنوعی
بودن آن برای کارشناسان نیز بسیار دشوار است.
شبکه عنکبوتی
آنچه
در اغلب فیروزهها عمومیت دارد وجود رگه یا رگچههایی سیاه یا قهوهای رنگ
برجسته است که مربوط به سنگ مادر تشکیل دهنده فیروزه میباشد. این رگهها
گاه در طرحهای منظم و غیرمنظم شکل میگیرند که در چنین حالتی به آن شبکه
عنکبوتی و در اصطلاح بازار ایران به آن فیروزه شجری میگویند. اگر این طرح
منظم و زیبا باشد باعث افزایش ارزش فیروزه خواهد شد و اگر نامنظم و به صورت
نقطه و لکهای باشد از ارزش فیروزه خواهد کاست.
مورد استفاده فیروزه
فیروزه در ساخت انگشتر، گوشواره و ظروف درباری در میان اروپائیان به کار میرود.
راههای افزایش عمر فیروزه
الف) مرحله بهسازی شامل واکس زدن
ب) عدم شستشو با مواد شوینده و الکل
ج) عدم تماس با پوست چرب و مواد آرایشی
د) در معرض نور و گرد و غبار قرار نگیرد.
ه) تمیز کردن فیروزه هر چند وقت یک بار
مهمترین
خطری که فیروزه را تهدید میکند ایجاد خراش روی فیروزه، آب داغ و مواد
شیمیایی خانگی است و دلیل آن نیز ترکیب هیدراتی در سنگ است. فیروزه سنگی
زنده میباشد و نسبت به روغن و مواد شیمیایی مانند مواد شوینده بسیار حساس
بوده و تغییر رنگ میدهد. خلل و فرج سنگ باعث جذب چربیها و موجب تغییر رنگ
فیروزه میشود. هرگز از تمیزکنندههای اولتراسونیک استفاده نکنید و از
نزدیکی با مواد حاوی کلر نیز اجتناب کنید.
آب و نور نیز باعث تغییر رنگ
فیروزه میشود. فیروزه در مقابل سه چیز عکسالعمل نشان میدهد که هرگز
نباید با آنها تماس پیدا کند: روغن، کرم، ادکلن.
تمیز کردن سنگ فیروزه
سنگ فیروزه از جمله سنگهایی زینتی و با ارزش است که به علت خلل و فرجهای زیادی که درون آن وجود دارد، نباید آن را با آبشست. بهتر است آن را با پارچههای نخی نرم و تمیز و یا چرم جلا دهید.
کانی فیروزه به راحتی کثیف و گرد آلوده میشود. بازدم بر آن اثر نامطلوب دارد. چناچه مدت زیادی در آب بماند جلای آن کاهش مییابد. اگر چربی یا روغن بر سطح فیروزه مالیده شود، خلل و فرج را پر کرده و به تدریج گرد و غبار موجود در هوا بوسیله ذرات چربی جذب شده و جلای فیروزه را از بین میبرد. چنانچه اثر نفوذی ذرات روغن عمیق باشد، ممکن است کانی خاصیت جلاپذیری و صیقل مجدد را هم از دست بدهد.
سطح شکل فیروزه صدفی است. فیروزه در شعله حرارت تیره رنگ میشود و رنگ شعله را به علت وجود مس، سبز یا آبی میکند. اگر فیروزه را در لوله بسته قرار داده، حرارت زیادی به آن بدهیم آب تبلور فیروزه جدا شده، اثر آن بر دیواره لوله آزمایش ظاهر میشود و کانی به تیرگی میگراید.
مرحله به سازی فیروزه چگونه صورت میپذیرد؟
فیروزهها جواهرات نسبتا" نرم و کاملا" حساس هستند. بدین معنی که رنگ فیروزه میتواند در طی استفاده کمرنگ شود. به همین دلیل امروزه حتی برای فیروزههایی با کیفیت عالی یک مرحله بهسازی شامل واکس زدن در نظر گرفته میشود. عمل واکس زدن باعث میشود تا ضمن افزایش سختی و در نتیجه افزایش دوام کانی، از محو شدن رنگ فیروزه به مرور زمان نیز جلوگیری شود.
واکس فیروزه یکنوع رزین مصنوعی است که طی روشی خاص با فرو بردن فیروزه در آن صورت میگیرد. امروزه اکثر فیروزهها با این روش بهسازی میشوند و این عمل حتی باعث افزایش قیمت و ارزش فیروزه میشود.
انواع تراش فیروزه
فیروزه به ندرت به صورت تراشدار میباشد. اکثرا" به صورت برش کبوچان است. کانی فیروزه همچنین به صورت دانه تسبیحی و فانتزی نیز برش داده میشود.
کشورهای صادرکننده فیروزه
ایران، آمریکا، مصر، افغانستان
فیروزه در ایران
نامورترین و پرخواهانترین فیروزه در ایرانفیروزه نیشابور است که از بیش از ۲۰۰۰ سال پیش استخراج میشده است. معدن این فیروزه در نزدیکی روستای معدن نیشابور است و از سطح زمین ۲۰۱۲ متر بلندی دارد.
انواع مرغوب فیروزه ایران از نظر رنگ، نقش و کیفیت فیروزه عجمی و فیروزه شجری است.
فیروزه علاوه بر نیشابور در جنوب مشهد، شمالشرقی کرمان، شمالشرقی شهر بابک، در
تفت نزدیک یزد و در قلعه وزیری نزدیک بصیران و بیرجند وجود دارد.
اروپائیان نوع شجری و ایرانیان نوع عجمی را که بدون شجره است، میپسندند.
قدیمیترین معادن فیروزه
در سرابیت الخادم در شبه جزیره سینا واقع بوده که زمان آن به 4000 سال پیش از میلاد باز میگردد و بدون شک فیروزههای گردنبند ملکه زر (Queenzer) ملکه سلسله اول مصر، از این مکان فراهم شده است.
خواص شیمیایی
ترکیب شیمیایی فیروزه اکسید آلومینیم%84/36، اکسید فسفر%12/34، اکسید مس%27/9، آب%47/19 و همینطور ناخالصی نیکل و منگنز میباشد.
فیروزه دارای وزن مخصوص 8/2-6/2 و ضریب شکست 65/1- 61/1 و سختی 5-6 است.
فیروزه
از نظر خواص نورانی دو محوری مثبت است. فیروزه ترد و شکننده است. جلای
فیروزه شیشهای و به قولی مومی است. معمولاً نور را عبور نمیدهد. در صورت
ساختن پرده بسیار نازکی از فیروزه نور از آن عبور میکند.
تراش فیروزه
تراش فیروزه بهوسیله چرخی بوده است که از سنباده و صمغ مخلوط کرده میسازند.
سنباده را از بدخشان و صمغ را از هندوستان میآورند.
تراشنده با دست راست چرخ را میگرداند و فیروزه را با دست چپ بر روی چرخ میگذارد. برای آنکه انگشتش ساییده نشود، قطعهای چرم یا پارچه یا چوب به انگشت بسته آن را محفوظ نگه میداشت.
قبل از استفاده از این چرخها، فیروزه را روی سنگهای زبری که درکوهها پیدا میشدهاند، میتراشیدند و وضع تراش آن به طور ساییدن بود. اکنون هم فیروزههای ریز را به همان وضع میتراشند. فیروزه، بعد از تراش، جلا داده میشود. بر روی سنگ صیقلی با قطعه چرمی با خاک فیروزه که هنگام تراش پیدا میشود. جلا دادن کار اطفال است و یک نفر جلادهنده برای سه نفر تراشنده کافی است.
شکل
تراش بستگی به اندازه و شکل اصلی دانه و قطعه فیروزه دارد. از میان اشکال
دو شکل متداول و مرغوب است. یکی پیکان که مخروطی است. دیگری مسطح که پهن و
صاف است. قطعه پیکانی هر چه بیشتر برجستگی داشته باشد، اوج آن تندتر،
مرغوبتر و مطلوبتر است. اما فیروزههایی که نازک باشد به کار تراش پیکانی
نمیآید و آنها را مسطح میتراشند.
اگر کلفت باشد تقریباً بیضی
تراشیده میشود که روی آن محدب است. هرچه تحدب آن زیادتر باشد، مرغوبتر
است. تراش پیکانی مخصوص فیروزه خوشرنگ است. زیرا اگر فیروزه کمرنگ باشد و
پیکانی تراشیده شود، اوج و بالای آن بهواسطه نازکی قبول شعاع خارجی میکند
و سفید مینماید و از قسمت آن میکاهد.
فیروزه عربی را اغلب مسطح میتراشند و قطعات بزرگتر عربی اکثراً معیوب است و خوشرنگ نیست. اما معایب فیروزه را از قبیل برص و بهق را با نقشهایی که روی فیروزه میکشند و از طلا، اکلیل و غیره پر مینمایند که مستور میکنند.
مقالات مشابه فیروزه :
خواص درمانی فیروزه ، انگشتر فیروزه
خواص سنگهای قیمتی و نگین انگشتر , جواهر, عقیق ,فیروزه ,حدید ,شرف شمس
سنگهای تزئینی و گوهرهای زیبا، انواع فیروزه
فیروزه سنگ مقدس و گوهر خوشبختی
سنگ قیمتی فیروزه نیشابور گوهری بی همتا
خواص درمانی و شفابخشی سنگ فیروزه
معرفی فیروزه ایرانی ( نیشابوری )
خواص روحی و روانی انگشتر فیروزه
خواص انگشتر فیروزه و جزع یمانی
خواص سنگ عقیق از نظر ائمه اطهار
کائولن
کائولن یک کانی رسی است که به مواد آرایشی اضافه می شود تا رطوبت را جذب کند .
کائولن می تواندپوشش خوبی روی پوست بوجود آوردو در مقابل مواد چرب و کرم ها مقاوم است.
کائولن
و یک کانی دیگر به نام ”بنتونیت“ ، مواد پایه و اصلی ماسک های آرایشی
هستند و البته گاهی نیز به عنوان پاک کننده آرایشی مورد استفاده قرار می
گیرند .
کائولن وسایر کانی های رسی ، به عنوان پر کننده ی محصولات گوناگون نیز کاربرد دارند.
”پودر کلسیت “ ، یا کربنات کلسیم جذب کننده رطوبت است و به همین دلیل
کلسیت و” دولومیت “ به پودرهای آرایشی اضافه می شوند تا قابلیت جذب رطوبت آنها را افزایش دهند.
وقتی
سخن از مواد آرایشی است ، موضوعی که نقش اصلی را بازی می کند ، رنگ آنها
است .کانی ها به چشم ها ، گونه ها ، لب ها و ناخن ها ، رنگ می بخشد.
میکا
میکا
، نوعی کانی است که از آن به طور گسترده در سایه ی چشم ، پودرهای آرایشی،
روژلب و براق کننده ی ناخن استفاده می شود تا به آنها درخشندگی و جلای
مروارید گونه بدهد.
میکا در مقابل اشعه ی ماورا بنفش، نور، گرما ،
هوا و مواد شیمیایی مقاوم است و موجب چسبیده شدن مواد آرایشی به پوست می
شود که در این خاصیت مثل تالک عمل میکند.
همچنین مانند تالک خاصیت
لغزندگی داردو می تواندبه جای تالک در مواد آرایشی کاربرد داشته باشد.
هنگامی که با لایه ای از اکسید آهن پوشش داده شود ورقه های فلسی شکل آن مثل
طلا می درخشد.
اکسید آهن
یکی از مهمترین کانی های رنگی ،
اکسید آهن است که از زمان کلئوپاترا در مصر باستان به شکل گل اخرای قرمز
به عنوان سرخواب از آن استفاده می شده است . امروز اکسید آهن برای ایجاد
رنگ های قرمز ، نارنجی ، زرد ، قهوه ای و مشکی در مواد آرایشی بکار می رود .
سایر کانی ها و کاربرد هایشان
”
اکسید های کروم “ معمولا برای رنگ سبز و ” منگنز “ بنفش برای رنگ های
ارغوانی ، زرشکی و ” سنگ لاجورد “ ممکن است .برای رنگ آبی (لاجوردی) در
مواد آرایشی مورد استفاده قرار گیرند . برای بدست آوردن رنگ آبی سیر و رنگ
صورتی ، از مخلوط کائولن ، خاکستر ، سودا ، سولفور و ذغال سنگ استفاده می
شود .
”طلا “ به عنوان رنگ دانه ، همواره در طول تاریخ مورد توجه
بوده است ؛ چنانچه مصریان قدیم از طلا برای رنگ کردن پوست و موی خود بهره
می گرفتند .
از این کانی هنوز هم در پودر ها و لوازم آرایشی استفاده می کنند تا ظاهر براق و درخشنده ی طلا به پوست بدهد .
همانطور
که یک هنرمند نقاش سعی دارد در آغاز کار ، به یک پرده ی نقاشی خود رنگی
سفید ، روشن و درخشنده ببخشد ، این روشنی را ،” روتیل“ یا ”دی اکسید
تیتانیوم “ به لوازم آرایشی می دهد و آنها را تا حدود روشن و مات می کند .
دی اکسید تیتانیوم به عنوان محافظ ضد آفتاب عمل می کند و مثل تالک و اکسید
آهن و طلا ، قرنها کاربرد داشته است .
در هر ماده آرایشی مثل سایه روژگونه براق کننده ناخن لوسیون روژلب و پودر های آرایشی پیدا می شود .
کانی ها راه خودشان را به محصولات بهداشتی نیز که هر روز مورد استفاده قرار می گیرند پیدا کرده اند .
نمک یکی از کانی هایی است که در درمان بیماریهای پوستی موثر است و به صورت ماده افزودنی به صابون از آن استفاده می شود.
فلوئوریت به صورت فلوراید در خمیر دندانها و آب آشامیدنی از پوسیدگی دندان پیشگیری می کنند .
کربنات کلسیم (کلسیت) و جوش شیرین (ناهکولیت) به علت دانه بندی ریز به عنوان ساینده دندانها در خمیر دندانها به کار می روند .
مخلوط براکس و موم زنبور در کرم های پاک کننده به عنوان معلق کننده چربی ها (امولسیون کننده ) در آب مورد استفاده قرار گیرند .
اسید بوریک به عنوان ماده ضد عفونی کننده به پودر های آرایشی افزوده می شود .
مقالات مشابه کانی ها:
سنگ های قیمتی و کانی های دگرگونی
تاریخچۀ سنگ های قیمتی و کانی ها